En basit tanımıyla motivasyon, belirli bir eylemi veya işi gerçekleştirmek üzere kişinin kendinden veya dışarıdan almış olduğu güçle davranışlarında kararlı ve istekli olmasını, bir amaç doğrultusunda harekete geçmesini ifade eder. Yani motivasyon davranışlarımızı etkileyen önemli bir güçtür; bizi belirli bir hedefe veya amaca doğru harekete geçirir, çalışmaya teşvik eder. Motivasyon özellikle okul yaşantısında öğrenciler, iş yaşamında ise çalışanlar için oldukça önemli bir kavramdır. Çünkü verimli, düzenli ve istekli bir şekilde çalışmalarına olanak tanır. Bu da başarı şansını arttıran bir faktördür. Kısacası amaçlara ulaşmada ve istendik sonuçları elde etmede, hatta psikolojik sağlık için motivasyon gereklidir. Ancak motivasyon herkes için aynı şekilde işlemez. İnsanları motive eden şeyler farklı olduğu gibi, belirli bir iş veya eylem için herkesin motivasyonu da farklı seviyelerde olur. Yani oldukça göreceli ve öznel bir olgudur.
Peki motivasyonu arttırmaya neler yardımcı olur?
Aslında genel olarak içsel ve dışsal etkenlerden bahsedilir. Dışsal motive ediciler arasında ödül verme (para, hediye vb.) en çok bilinenlerdendir. Ödül, özellikle çocukları ve çalışanları bir işi yapmaları veya davranış değişikliğinde bulunmaları için motive edici niteliktedir. Ancak son zamanlarda yapılan çalışmalar, olumlu geribildirimin ödüllerden daha fazla motive edici olduğunu ortaya koyuyor. Buna göre, örneğin bir görevi başarıyla tamamladıktan sonra bununla ilgili kişiye olumlu şeyler söylemenin ve davranışlarını veya performansının iyi olduğunu belirtmenin oldukça etkili olduğu görülüyor. Yani kişinin çabalarının olumlu sonuçlar verdiğinin bir değerlendirici tarafından söylenmesi, aslında motivasyonu arttırmada önemli bir faktör olarak göze çarpıyor.
Buna karşın tek başına ve yanlış şekilde kullanıldığında olumsuz geribildirim ise motivasyonu düşüren bir faktör. Olumsuz bazı davranışların gelişim için mutlaka vurgulanması gerektiği bilinse de, olumsuz yanında olumlu geribildirimin de verilmesi önemli. Yani her ne kadar eleştiri veya düzeltilmesi gereken davranışlar söz konusu edilse de, bunun olumlu bazı davranışlarla birleştirilmesi kişinin motivasyonunun kırılmasını engelliyor. Ayrıca özellikle iş yerinde bu tarz performans değerlendirmelerinin mutlaka olumlu bir noktayla bitirilmesi de motivasyonun azalmaması için gerekli, tabi yapmacık olmamak kaydıyla. Olumsuz geribildirimin yararlı olabilmesinin bir diğer koşulu da kişiye kendini geliştirmesi için fırsat verici nitelikte olması; kişilik haklarına saldırı niteliğinde olmaması.
İçsel etkenler ise kişinin dışarıdan bir güç olmaksızın kendi başına istekli olma durumunu ifade eder. Buna göre kişi örneğin başarılı olma, hedefine ulaşma gibi istek veya ihtiyaçlar sayesinde motive olur ve harekete geçer. Bu tarz içsel motivasyonda haz almak, kişi için önemlidir: eylem veya davranışı gerçekleştirirken keyif alır. Genelde içsel motivasyonu sağlamak oldukça güçtür ve büyük çaba gerektirebilir. Ancak içsel motivasyon sağlamadan sürekli olarak dış etkenlere bağlı olmak, bir süre sonra gerçek motivasyonu ve eyleme geçmeyi zorlaştırır.
Elbette motivasyon seviyemiz dönem dönem azalıp artabilir. Yaşam olayları, ruhsal durumumuz, ilişkilerimiz motivasyonumuzu etkileyebilir. Zaman zaman kendimizi yeterli, bazı zamanlarsa oldukça yetersiz hissedebiliriz. Bu tarz gidiş gelişler yaşamın doğal bir parçasıdır. Bazı kişilerse sıklıkla motivasyon eksikliği yaşarlar. Bu kişilerce bir işe başlamak, başladıktan sonra ise onu devam ettirmek çok büyük bir yük olarak algılanır.
Daha motive olmak adına neler yapabiliriz?
Bu soruya kesin bir cevap vermek mümkün değil. Çünkü burada kişilik özellikleri, motivasyonun işletileceği durum veya davranış, dış faktörler gibi pek çok etkenin bir arada düşünülmesi gerekir. Ancak bilimsel çalışmalar ışığında uzmanların üstünde fikir birliğine vardığı birtakım ipuçlarından yararlanılabilir. Amaçlar: Amaç belirlemenin motivasyondaki önemi yadsınamaz. Ancak amaçların gerçekten etkili olabilmesi için belirli kriterlere dikkat etmek önemlidir. Örneğin amaçları kişinin kendisinin koyması ve bu konuda başkalarının baskısının olmaması, gerçekçi ve ulaşılabilir amaçlar olması, soyut yerine somut amaçlar oluşturulması, kendisinde olumlu duygular oluştran amaçların belirlenmesi bunlar arasında sayılabilir.
Ödül: Kişinin ulaştığı amaçlar için kendini ödüllendirmesi de etkili bir yöntem olabilir. Ödül, bir davranışı pekiştirmek ve daha sonra tekrarlayabilmek için önemli bir göreve sahiptir. Bunun yanında ödül, amacın ve harcanan emeğin seviyesine ve zorluğuna göre ayarlanabilir (örneğin zor ve çok önemli amaçlara ulaşıldığında çok iyi bir ödül vermek gibi).
İhtiyaçlar: Önemli bir diğer nokta da ihtiyaçlarınızın farkında olmak. İnsanlar temel ihtiyaçları olan yemek yeme, su içme, barınma gibi ihtiyaçlarını karşıladıktan sonra diğerlerini karşılamaya çalışır. Örneğin kendi ile ilgili olumlu duygularının olması ve kendini sevmesi, kendini güvende hissetmesi, başkalarıyla yakınlık kurması ve sevilmesi bunlardan bazılarıdır. Kişinin koyduğu amaçları ihtiyaçlarına göre şekillendirmesi bu noktada önemlidir. Özellikle üç psikolojik ihtiyaç olan yetkin olma, bağımsız olma ve başkalarıyla yakınlık kurma, bizi belirli davranışlar için motive etmede büyük rol oynar. Bu ihtiyaçların farkında olarak ve bunların karşılanıp karşılanmadığına bakarak motivasyonumuzun kaynağını ve seviyesini belirlememiz kolaylaşır.
Erteleme Davranışı: Sıklıkla yapıldığında erteleme davranışı kişinin harekeye geçmesini engelleyici bir durum haline gelir. Zaman zaman hepimiz bazı işleri ertelesek de, bunun bir alışkanlık haline gelmesi motivasyonun canlanmasının önündeki en büyük engellerden biridir. Motivasyonsuzluk da erteleme davranışını tetikleyebilir ve bir süre sonra kısır döngü oluşur. Bu nedenle mevcut erteleme davranışlarının farkında olmak ve adıma tmadan ve eyleme geçmeden işlerin hiçbir zaman yapılamayacağını anlamak önemlidir. Bir adım, birçok şeyi değiştirebilir.
Beklentiler ve Sonuçlar: Kendisinden hiçbir beklentisi olmayan bir kişinin bir işi yapmaya istek duyması oldukça zordur. Bu nedenle kendimiz için birtakım beklentiler koymak ve bunların olumlu olmasına dikkat etmek önemlidir. Bunun yanında bir davranış veya işin olumu sonuçlarını düşünmek de motivasyonu arttırır. Örneğin egzersiz yapmanın sağlığınıza olan katkıları ve yaşamınızda yapacağı değişiklikleri düşünmek, bu davranışı gerçekleştirmek için sizi daha çok motive edebilir. Aynı zamanda bunu yapabileceğinize inanmak ve kendinizden iyi sonuçlar beklemek de yardımcı olacaktır.
